Archaïsche woorden. door Irene de Vreede

Archaïsche woorden, leuk maar onbruikbaar

Direct na mijn vakantie bracht ik meer dan gebruikelijk tijd door met mijn ouders. Mijn pa was in het ziekenhuis opgenomen en werd aansluitend in een revalidatiecentrum ondergebracht. Natuurlijk wist ik wel dat mijn ouders dialect spraken, maar terwijl ik mijmerend aan het bed van mijn vader voor me uit zat te staren viel het me pas op hoe plat ze werkelijk spraken.

Ik kon ze wel verstaan, want ik ben ten slotte opgegroeid met dit dialect en heb het zelfs als kind ook nog gesproken. Ik ben het ontgroeid doordat ik meer van de wereld heb gezien en me aanpaste zodat iedereen me kon verstaan. Nog altijd kun je aan me horen dat ik uit Brabant kom; de zachte G is nog altijd aanwezig, maar vooral de gedempte R verraadt mijn afkomst. Dat is niet erg, iedereen mag weten waar ik vandaan kom.

Observerend aan het bed van mijn vader, met niet veel anders te doen dan denken en af en toe laten merken dat ik bestond, viel me ook op dat ze woorden gebruikten, die ik weliswaar begreep, maar die ik zelf nooit en zeker niet in die context zou gebruiken.
Mijn ouders gebruiken consequent morsen waar ik knoeien zou gebruiken. Morsen is een ouderwets woord dat ik associeer met morsig, terwijl het eigenlijk een iets passievere vorm van knoeien is. Knoeien impliceert bijna dat je het expres doet, terwijl morsen een ongelukje kan zijn. Toch zal ik nooit het woord morsen gebruiken als ik tijdens het eten iets op mijn rok laat vallen.

Dan zit ik gewoon te knoeien waardoor, als ik niet uitkijk, er binnen de kortste keren morsig uit ga zien. Dat ik er niet morsig uit wil zien lijkt me evident. Misschien gebruik daarom het woord morsen wel nooit meer. Ik heb het vervangen door knoeien, misschien ook wel omdat ik me er altijd verantwoordelijk voor voel.

 archaïsche woorden: nog eentje

Een ander woord, dat wellicht nog ongebruikelijker is, is het woord blein voor blaar. In dit geval zit er zelfs geen gevoelsnuance meer in, maar zijn beide woorden volledig uitwisselbaar. Blein is het woord van mijn ouders, blaar is het woord van nu; het woord dat iedereen begrijpt. Als je de vierdaagse van Nijmegen gaat lopen en je klaagt over bleinen loop je het risico dat de vrijwilligers aan de kant van de weg geen idee hebben waar je het over hebt. Gelukkig is de kans niet groot dat mijn ouders ooit nog de vierdaagse gaan lopen, maar dat terzijde.

Morsen en bleinen zijn archaïsche woorden, woorden die in onbruik zijn geraakt. Doordat ik ze niet meer gebruik, zullen mijn kinderen ze ook niet meer gebruiken en mijn kleinkinderen zullen daardoor deze woorden te zijner tijd helemaal niet meer kennen. Op zich is dat jammer, maar Nederlands is nu eenmaal een levende taal, die aan verandering onderhevig is.
Door deze column heb ik ieder geval twee archaïsche woorden onder de aandacht gebracht, waardoor ze mogelijk een iets langer leven beschoren zijn.

​bron afbeelding: landleven

lees ook: het is Annie Schmidt week

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Like